De effecten van Huiswerkbegeleiding - Vaardige ouders (2024)

Samenvatting

Om ouders zo goed mogelijk voor te lichten over de effecten van huiswerkbegeleiding op de korte en lange termijn deed ik onderzoek. Ik ging op zoek naar wetenschappelijk bewijs naar die effecten van huiswerkbegeleiding. Allereerst onderzocht ik welke motieven er zijn om huiswerkbegeleiding te starten. Ik splitste de motieven op voor ouders, kind en voor zowel ouders als kind.

De motieven m.b.t. het kind zijn:

1. 1. Verhogen van de inzet: meer tijd aan huiswerk besteden, meer discipline aanleren, beter concentreren, zelfstandigheid verbeteren, een rustige plek hebben om te werken, leren plannen, motivatie verbeteren
   2. Verbeteren van leervaardigheden: meer begrip van de lesstof, betere leerstrategieën aanleren
   3. Verbeteren emotioneel welbevinden: meer zelfvertrouwen krijgen en faalangst voorkomen

Al deze motieven hebben direct of indirect als doel prestaties te verbeteren.

Voor ouders én kind:

Het creëren van een aparte (‘derde’) plek om huiswerk te maken en daardoor een eind aan strijd en gedoe over huiswerk en school

Voor ouders:

1. Het uitbesteden van ouderlijke taken(bijv. i.v.m. tijdgebrek)
2. Het gevoel hebben ‘dat je er alles aan hebt gedaan als ouder’

Mijn visie op de effecten van huiswerkbegeleiding

Mijn visie op al deze doelen van huiswerkbegeleiding voor het kind en de mogelijke effecten van huiswerkbegeleiding die daarbij horen, heb ik samengevat in onderstaand schema. Ik heb hierbij onderscheid gemaakt in korte en lange termijneffecten.

Uitleg per onderdeel over de effecten van huiswerkbegeleiding voor het kind (1a t/m g, 2 en 3), staan in het hoofdstuk: ‘Visie op motieven m.b.t. het kind’.

Het effect van huiswerkbegeleiding voor de ouders én het kind zal waarschijnlijk zijn dat voor de korte termijn, de strijd en het gedoe over huiswerk stopt, er ontstaat rust. Op de lange termijn keert de negatieve sfeer rondom school en huiswerk weer terug zodra gestopt wordt met de huiswerkbegeleiding.

Bij de motieven van ouders om hun kind naar huiswerkbegeleiding te sturen (‘er alles aan gedaan willen hebben’ en ‘uitbesteden van ouderlijke taken’) is het de vraag of huiswerkbegeleiding de oplossing voor het probleem is. Daarnaast is het goed om na te denken over ‘ouderlijke taken’ in meer algemene zin. Zie hiervoor het hoofdstuk ‘Aanbevelingen voor ouders’.

Gevonden effecten van huiswerkbegeleiding

Tot mijn verbazing bleek er helaas NOG NOOIT wetenschappelijk onderzoek gedaan te zijn naar de effecten van huiswerkbegeleiding. Hooguit af en toe anekdotisch, beschrijvend maar geen objectief meetbare resultaten.

Hoofdstuk 1 Inleiding en doel onderzoek

De laatste jaren zijn er steeds meer kinderen die met motivatieproblemen, stress en emotionele problemen kampen. Ik spreek veel ouders die aangeven dat hun kind ongemotiveerd is, er thuis veel ruzie en gedoe is over school en dat ze daarom hun kind naar huiswerk willen sturen of hebben gestuurd. Omdat ik heel erg geïnteresseerd ben in motivatie, gedrag en gedragsverandering ben ik me gaan verdiepen in de vraag of huiswerkbegeleiding wel de oplossing is voor dit probleem.

Mensen die mij kennen weten dat ik al langere tijd kritisch ben over huiswerkbegeleiding. Om te kijken of mijn kritische mening terecht is en of er wetenschappelijk onderzoek/bewijs is wat dit onderbouwt ben ik zelf op onderzoek uitgegaan. Onderzoek naar de effecten van huiswerkbegeleiding op prestaties, motivatie, zelfstandigheid, zelfvertrouwen, leervaardigheden.

In mijn onderzoek maakte ik geen gebruik van evaluaties van huiswerkbegeleidingsinstituten zelf, maar ging ik op zoek naar wetenschappelijk onderzoek en meetbare resultaten.

Het doel is nadrukkelijk níet om de huiswerkbegeleidingsindustrie zwart te maken. Het doel is om ouders te informeren en te helpen bij hun overweging om wel of niet voor huiswerkbegeleiding te kiezen. Naast het feit dat het heel veel geld kost is het belangrijk om de effecten van huiswerkbegeleiding in kaart te brengen, positief én negatief. Want je wilt je kind zo goed mogelijk helpen en de vraag is of dat is door je kind naar huiswerkbegeleiding te laten gaan?

Huiswerkbegeleiding is een vorm van ‘aanvullend onderwijs’ of ‘schaduwonderwijs’. Deze laatste term wordt internationaal gebruikt, ook in (wetenschappelijk) onderzoek. In dit artikel komen beide termen voor dus daarom een korte uitleg ervan.

‘Schaduwonderwijs’ en ‘aanvullend onderwijs’ zijn overkoepelende termen. Hieronder wordt verstaan: aanvullende onderwijsactiviteiten die leerlingen na schooltijd op eigen kosten volgen ter verbetering van het leren en presteren op school.

Andere vormen van schaduwonderwijs zijn: bijles in bepaalde vakken, examentraining, het aanleren van studievaardigheden (zoals leren plannen en zelfstandig werken) en zomerscholen.

Buitenschoolse lessen in vakken die geen deel uitmaken van het reguliere onderwijsprogramma, zoals het leren van een extra taal, muziek, toneel, sport of religie-beoefening, vallen niet onder de noemer schaduwonderwijs. Elffers & Jansen (2019).

Naar de effecten van bijles heb ik een ander onderzoek gedaan. Er zijn namelijk een aantal wezenlijke verschillen tussen bijles en huiswerkbegeleiding die maken dat dit uiteindelijk twee aparte onderzoeken zijn geworden. Allereerst is het doel van bijles en huiswerkbegeleiding verschillend. Zo is bijles voornamelijk gericht op het verbeteren van prestaties en het vergroten van het zelfvertrouwen van het kind en richt huiswerkbegeleiding zich daarnaast ook op het aanleren van studievaardigheden. Bijles wordt voornamelijk individueel en in soms in duo’s gegeven en huiswerkbegeleiding in groepen. Tot slot is huiswerkbegeleiding iets typisch Nederlands en bijles wordt overal op de wereld gegeven. Dit maakt internationaal onderzoek naar schaduwonderwijs (lees bijles) niet bruikbaar voor mijn onderzoek naar huiswerkbegeleiding.

De uitkomsten van mijn onderzoek naar bijles kun je lezen in dit artikel.

Omvang schaduwonderwijs en huiswerkbegeleiding

Over de deelname aan schaduwonderwijs in Nederland schrijven Elffers & Jansen (2019) op pag. 8:

‘Het CBS berekende dat de jaarlijkse huishouduitgaven aan schaduwonderwijs in twintig jaar tijd stegen tot zo’n 200 miljoen euro in 2016. De toename in uitgaven is het sterkst in het voortgezet onderwijs. Naar schatting maakt tegenwoordig 1 op de 3 gezinnen met kinderen in het voortgezet onderwijs gebruik van een vorm van schaduwonderwijs (De Geus & Bisschop, 2017).’

Welk deel hiervan gebruik maakt van huiswerkbegeleiding is niet bekend. Feit is dat er steeds meer kinderen zijn die gebruik maken van schaduwonderwijs en dat dit aantal waarschijnlijk nog zal toenemen. Dit is niet alleen in Nederland zo, maar in heel veel landen.

Luo & Chan (2022) schrijven op pag. 2 en pag. 3

‘In de afgelopen 20 jaar is schaduwonderwijs geleidelijk zo normatief geworden dat ‘in een aantal landen alle soorten gezinnen en studenten het leren op school regelmatig aanvullen met deze diensten’ (Byun et al., 2018, p. 94).

In Korea bijvoorbeeld bedroeg de gemiddelde participatiegraad voor basis-, midden- en middelbare scholieren in schaduwonderwijs in 2019 ongeveer 74,8% (Korean Statistical Information Service, 2020); in Egypte betaalde 81% van de huishoudens met kinderen in secundaire scholen voor privélessen (Sobhy, 2012); in Cambodja schreef 73% van de grade 8-studenten zich in 2016 in voor schaduwonderwijs (Marshall & f*ckao, 2019); in de VS heeft 40% van de Amerikaanse studenten schaduwonderwijs gevolgd voor testvoorbereiding door Grade 12 (Ho, Park, &; Kao, 2019); in Londen, VK, heeft 37% van de studenten van 11 jaar –16 hadden ooit deelgenomen aan schaduwonderwijs (Sutton, 2014). Zelfs in Scandinavische landen waar schaduwonderwijs voorheen schaars was, blijkt uit recent onderzoek dat de markt voor privé bijles ook booming is (Halls’en & Karlsson, 2019). Byun et al. (2018) richtten zich op betalende buitenschoolse klassen en meldden dat ongeveer 33% van alle 15-jarige studenten uit 64 landen / economieën dit type schaduwonderwijs bijwoonde.’

Hoofdstuk 2 Motieven voor huiswerkbegeleiding

Er zijn heel veel redenen voor ouders en hun kind om te starten met huiswerkbegeleiding.

Over motieven voor aanvullende onderwijs (schaduwonderwijs) in het algemeen schrijven Jansen en Elffers op pag. 20 van het artikel ‘Aanvullend onderwijs in Nederland, NWA’

‘Aanvullend onderwijs met een ondersteunende functie kan gericht zijn op het realiseren van verschillende uitkomsten, die alle tot doel hebben om het schoolse presteren te verbeteren op leerdomeinen die deel uitmaken van het reguliere curriculum. Het verbeteren van schoolprestaties is doorgaans het voornaamste doel, maar dat kan zowel direct als indirect worden nagestreefd.’

En op pag. 14 schrijven zij:

‘Aanvullend onderwijs zoals bijles en huiswerkbegeleiding heeft een ondersteunende functie ten opzichte van school, maar evenzeer ten opzichte van thuis. Zeker huiswerkbegeleiding wordt wel gezien als een naschoolse aanvulling op – of zelfs vervanging van – de thuisomgeving. Ondersteunend onderwijs wordt in dat geval ook wel als een vorm van naschoolse opvang gezien, die met name wordt ingezet door gezinnen waarin beide ouders werken. Maar het kan ook een plek zijn voor leerlingen om rustig te kunnen werken wanneer dat thuis niet goed lukt, of een faciliteit die ouders de huiswerkbegeleiding van kinderen uit handen neemtwanneer zij daar zelf niet de tijd, competentie of energie voor hebben, zo laat het NWA-onderzoek zien.’

‘Ook geven de leerlingen aan het fijn te vinden dat de naschoolse begeleiding door iemand anders dan de eigen ouders of een leraar van school gebeurt. De betrokkenheid en hulp van ouders wordt door leerlingen nog weleens als vervelende bemoeienis of gezeur ervaren, en ook ouders ervaren dat deze nogal eens tot spanningen en ruzies kunnen leiden.’

De motieven voor huiswerkbegeleiding heb ik onderverdeeld in 3 categorieën:

1. Motieven die betrekking hebben op het kind
2. Motieven die betrekking hebben op zowel kind als ouder(s)
3. Motieven die betrekking hebben op de ouder(s)

Vaak spelen er bij ouder(s) en kind meerdere motieven tegelijkertijd, uit meerdere categorieën. Voor de duidelijkheid en het overzicht hanteer ik hier verder deze indeling.

Motieven m.b.t. het kind voor huiswerkbegeleiding

Motieven voor het kind voor huiswerkbegeleiding komen op de volgende gebieden naar voren, allemaal (direct of indirect) met het doel om prestaties te verbeteren:

1. Verhogen van de inzet: meer tijd aan huiswerk besteden, meer discipline aanleren, beter concentreren, zelfstandigheid verbeteren, een rustige plek hebben om te werken, leren plannen, motivatie verbeteren
2. Verbeteren van leervaardigheden: meer begrip van de lesstof, betere leerstrategieën aanleren
3. Verbeteren emotioneel welbevinden: meer zelfvertrouwen krijgen en faalangst voorkomen

Elffers & Jansen (2019) schrijven op pag. 15-16: ‘In hun onderzoek onder circa 1600 ouders van leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs, schetsen Berdowski et al. (2010) uiteenlopende motieven voor het doen van extra investeringen in aanvullend onderwijs.’ ‘Een motief voor het gebruik van huiswerkbegeleiding is het zorgen voor extra aandacht, zodat het kind meer tijd besteedt aan het huiswerk.’

‘In lijn met de bevindingen van Berdowski et al. (2010) noemen ouders in deze onderzoeken het kweken van zelfvertrouwen als reden om schaduwonderwijs te (blijven) gebruiken.’

‘Een groot deel van de ondervraagde ouders geeft aan dat bijles primair wordt ingezet om achterstanden weg te werken. Hetzelfde geldt voor huiswerkbegeleiding, waarbij redenen als gebrek aan discipline en concentratie vaak worden genoemd.’

Motief m.b.t. zowel ouder als kind voor huiswerkbegeleiding

Er is één motief dat zowel voor ouder als kind kan gelden om voor huiswerkbegeleiding te kiezen: de zogenoemde ‘Derde plek’: geeft rust voor ouder en kind, er is geen strijd en gedoe meer over school.

‘Aanvullend onderwijs in Nederland, NWA’ pag. 15:

Een ‘derde plek’ naast school en thuis

In het NWA-onderzoek is leerlingen gevraagd te reflecteren op de positie van ondersteunend onderwijs ten opzichte van thuis en school. De ondervraagde leerlingen kennen het ondersteunend onderwijs een duidelijke eigen plek toe in hun schoolleven, die nadrukkelijk gescheiden is van school en thuis. Ze vinden het fijn dat ze een aparte plek hebben die helemaal is gericht op het werken aan hun schoolwerk, zodat ze thuis ook echt kunnen ontspannen. Een plek waar je echt kunt leren. De derde plek.“In interviews met leerlingen is het beeld ontstaan dat ondersteunend onderwijs kan fungeren als een ‘derde plek’ die -naast de thuis- en de schoolomgeving- een eigenstandige positie inneemt in het schoolleven van leerlingen. Waar wij als onderzoekers bezig waren met allerhande classificaties van verschillende vormen van aanvullend onderwijs met een ondersteunende functie, lieten de leerlingen zien dat ondersteunend onderwijs voor hen vooral gewoon een plek is waar zij naartoe kunnen gaan om te leren. Dat kon thuis of op school niet op dezelfde manier, maar dat hoefde van hen ook niet; thuis is thuis en school is school. Daardoor moest ik aan het werk van socioloog Ray Oldenburg denken, die in zijn onderzoek opmerkte dat mensen behoefte hebben aan plekken die gesepareerd zijn van de thuissfeer (de eerste plek) en de werksfeer (de tweede plek). We zagen gaandeweg in onze data steeds meer parallellen tussen de derde plek die Oldenburg beschreef en de plek die leerlingen toekennen aan aanvullend onderwijs. We zien dat ook aanbieders zich herkennen in het beeld van de ‘derde plek’ tussen de (meer formele) schoolomgeving en de thuisomgeving in.”

Daury Jansen, onderzoeker consortium NWA

Motieven van ouders voor huiswerkbegeleiding

Daarnaast kunnen ouders voor zichzelf ook twee motieven hebben om huiswerkbegeleiding in te schakelen:

1. Het uitbesteden van ouderlijke taken (bijv. ivm tijdgebrek)
2. Het gevoel hebben ‘dat je er alles aan hebt gedaan als ouder’

Elffers & Jansen (2019) schrijven op pag. 15-16: ‘De Onderwijsraad (2009) concludeert dat de groei van het ‘uitwijkonderwijs’ een signaal is van een toenemende behoefte van ouders aan zekerheid, waarvoor zij bereid zijn extra in de buidel te tasten. Ook de interviewstudies die UvA-studenten Onderwijswetenschappen in de periode 2017-2018 uitvoerden in het kader van hun masterscriptie, bevestigen het beeld dat ouders vooral gebruikmaken van schaduwonderwijs om er zeker van te zijn dat ze er alles aan hebben gedaan om de schoolloopbaan van hun kinderen optimaal te laten verlopen (Fase, 2017; De Vries, 2017).

Hoofdstuk 3 Mijn visie

Bij het uiteenzetten van mijn visie over de effecten en gebruik van huiswerkbegeleiding gebruik ik dezelfde indeling als hierboven. Daarmee kun je als ouder namelijk makkelijk bepalen welke motieven voor jou en je kind maken dat je huiswerkbegeleiding overweegt in te schakelen of al inschakelt en kun je lezen of dit wel of niet het gewenste effect kan hebben op de korte en lange termijn. De korte en lange termijn is belangrijk om hier te vermelden omdat de veranderingen die mogelijk op de korte termijn optreden, m.i. bijna allemaal op de lange termijn zullen verdwijnen.

Visie op motieven m.b.t. het kind

Zoals gesteld hebben alle volgende motieven tot doel de prestaties te verbeteren d.m.v.:

1. Verhogen van de inzet

door:

a. Meer tijd aan huiswerk besteden

Wanneer een kind op huiswerkbegeleiding zit zal de tijd die hij/zij effectief besteedt aan huiswerk op die momenten stijgen. De kans is groot dat de dagen dat het kind niet naar huiswerkbegeleiding gaat, het niet de zelfdiscipline heeft om thuis ook aan de slag te gaan. Per saldo is het dan de vraag of er dan meer, evenveel of minder huiswerk gemaakt wordt dan voordat er naar huiswerkbegeleiding werd gegaan. Soms is het zo dat wanneer een kind erg ongemotiveerd en ongedisciplineerd is, het manieren zal vinden om ook onder huiswerk uit te komen/zo min mogelijk te doen, bij huiswerkbegeleiding.

Wanneer huiswerkbegeleiding stopt zal het kind weer in zijn/haar oude patroon vervallen van weinig huiswerk maken. Dit is dus hooguit tijdelijk effectief.

b. Meer discipline aanleren

Een kind leert geen (zelf)discipline aan wanneer het gedwongen wordt om naar huiswerkbegeleiding te gaan. Het leert hooguit een ritme aan.

c. Leren beter concentreren

Het kan zo zijn dat een kind zich makkelijker kan concentreren wanneer het zijn/haar telefoon in moet leveren bij huiswerkbegeleiding of wanneer er gecontroleerd wordt of je aan het werk bent. Je leert je er echter niet beter door te concentreren. Voor de lange termijn zal er dus niets zijn veranderd.

d. Zelfstandigheid verbeteren

Zelfstandigheid zal alleen maar verslechteren wanneer een kind naar huiswerkbegeleiding gaat. Je neemt alle zelfstandigheid van je kind weg door iemand toezicht te laten houden, te laten controleren of je het gemaakt en geleerd hebt en vervolgens aan ouders te laten rapporteren.

Dus je maakt je kind afhankelijk van toezicht bij leren door het naar huiswerkbegeleiding te gaan.

e. Een rustige plek hebben om te werken

Een huiswerkbegeleidingsinstituut kan voor sommige kinderen een rustige werkplek zijn. Sommige kinderen hebben juist behoefte aan stilte en weinig afleiding bij huiswerk maken. Wanneer dit de belangrijkste reden is om naar huiswerkbegeleiding te gaan, is dit wel een hele dure oplossing… Dan volstaat het een bibliotheek als plek om huiswerk te maken ook.

Ook hierbij geldt dat wanneer huiswerkbegeleiding stopt, de rustige werkplek ook verdwijnt. Hoe belangrijk is het om, zeker bij een vervolgopleiding waarbij je als kind geacht wordt echt zelfstandig te kunnen leren, weet waar en hoe je dat het beste kunt doen.

f. Leren plannen

Bij een huiswerkbegeleidingsinstituut zijn begeleiders als het goed is in staat om kinderen te leren plannen. M.i. is dit de taak van school en zou dit verder niet nodig moeten zijn. Als dit de voornaamste reden is om naar huiswerkbegeleiding te gaan, zijn er goedkopere en snellere manieren om dat te leren, bijv. bij een leercoach. Daarbij komt dat het aanleren van vaardigheden als plannen vaak wel gebeurt, maar dat kinderen niet uit zichzelf dit soort vaardigheden toepassen. Voor dit soort begeleiding lijkt mij een leercoach vele malen effectiever.

g. Motivatie verbeteren

Door een kind naar huiswerkbegeleiding te sturen verbetert de motivatie niet, sterker nog, de motivatie zal vaak verslechteren. Door huiswerkbegeleiding zal de motivatie líj́ken te verbeteren maar dit is ‘gecontroleerde motivatie’ (ook wel ‘moetivatie’ genoemd) en geen ‘autonome motivatie’. Gecontroleerde motivatie (door strengheid, focussen op prestaties, straffen en belonen) werkt op de lange termijn negatief en demotiverend. Autonome motivatie bestaat volgens de beroemde theorie van Ryan en Deci uit drie psychologische basisbehoeften te weten: verbinding, competentie en autonomie. Wanneer aan deze 3 basisbehoeften wordt voldaan, is de motivatie blijvend, gaat een kind uit zichzelf aan het werk, maakt het eigen keuzes, weet een kind wat het kan en heeft het er vertrouwen in dat hij/zij competent is om te taak te volbrengen. De autonomie ontbreekt volledig wanneer een kind naar huiswerkbegeleiding gaat waardoor huiswerkbegeleiding op kinderen met motivatieproblemen niet of averechts werkt. Het kan zo zijn dat je kind een goede band opbouwt met de begeleiding van het huiswerkinstituut, dit is echter steeds een ‘controlerende’ relatie. Doordat je minder je kind achter zijn/haar broek aan hoeft te zitten over huiswerk (omdat hij/zij dat maakt bij het huiswerkinstituut) heb je thuis minder ‘gedoe’ over school. Dit is natuurlijk prettig maar doordat de oorzaak van het probleem niet écht weggenomen wordt, maar slechts verplaatst (van jou naar de begeleider van het huiswerkinstituut) zal dit ‘gedoe’ meteen weer terugkeren of zelfs erger worden wanneer huiswerkbegeleiding stopt. Daarnaast verslechtert het de relatie met je kind op de lange termijn doordat jij ook een controlerende rol hebt of houdt (het huiswerkinstituut rapporteert immers aan jou).Prestaties verbeteren kan (naast 1. verhogen van de inzet) ook door:

2. Verbeteren van leervaardigheden: meer begrip van de lesstof, betere leerstrategieën aanleren

Het kan zo zijn dat door uitleg van de lesstof een kind de lesstof beter begrijpt. De vraag is tot welk niveau de kennis en uitlegvaardigheden van de begeleiders van het huiswerkinstituut reiken. Het is veelal herhalen en overhoren van de lesstof. Soms krijgen kinderen misschien een nieuwe manier aangereikt om iets aan te pakken of te leren maar dit behoort niet tot de kerntaken van huiswerkbegeleiding.

3. Verbeteren emotioneel welbevinden: meer zelfvertrouwen krijgen en faalangst voorkomen

Net als voor bijles, geldt voor huiswerkbegeleiding ook dat een kind meer zelfvertrouwen kan krijgen wanneer het de lesstof beter begrijpt of er meer tijd aan heeft besteed en daardoor zich competenter voelt om een toets te maken. De lesstof uitleggen is, zoals hierboven ook al gesteld, niet het doel van huiswerkbegeleiding en daardoor zal deze factor bij huiswerkbegeleiding niet van toepassing zijn. Wanneer op de langere termijn huiswerkbegeleiding weer stopt, is er niets wezenlijks veranderd in de onderliggende oorzaken van het gebrek aan zelfvertrouwen. Dit zal dus weer op het oude niveau uitkomen.

Hieronder de doelen en effecten nog een keertje op een rijtje.

Visie op motief m.b.t. zowel ouder als kind

Het motief om een zogenoemde ‘derde plek’ te hebben om huiswerk te maken en daar begeleiding in te krijgen klinkt als een logische redenering. Geef de taak van ‘helpen en begeleiden van je kind bij huiswerk’ aan iemand anders en er zal geen strijd en gedoe meer zijn thuis daarover. Dit geeft rust voor ouder én kind. Dit effect kan het zeker hebben op de korte termijn voor zowel ouder als kind. Maar wat nu als de verbeteringen van de resultaten achterblijven? Grote kans dat de strijd en het gedoe weer terugkeren wanneer het kind daarom stopt met huiswerkbegeleiding. Alles zal weer op de oude voet verder gaan. Dit zal sowieso het geval zijn wanneer het kind stopt met huiswerkbegeleiding, ongeacht de reden daarvoor. Ouders hebben immers slechts tijdelijk deze rol/taak uitbesteed en zullen deze rol/taak weer oppakken richting hun kind wanneer huiswerkbegeleiding stopt; de strijd en het gedoe rond huiswerk gaan weer als vanouds verder.

Visie op motieven van ouders

Het eerste motief dat hierboven genoemd werd m.b.t. ouders om huiswerkbegeleiding in te schakelen, het uitbesteden van ouderlijke taken (bijv. i.v.m. tijdgebrek) is min of meer hierboven ook al aan de orde geweest. Hier kom ik, samen met het tweede motief dat ouders kunnen hebben om huiswerkbegeleiding in te schakelen, het gevoel hebben ‘dat je er alles aan hebt gedaan als ouder’, kort op terug in het hoofdstuk ‘Aanbevelingen voor ouders’.

Hoofdstuk 4 Gevonden effecten van huiswerkbegeleiding

Over de effecten van aanvullend onderwijs staat op pag. 20 van ‘Aanvullend onderwijs in Nederland, NWA’:

“We hebben 62 internationale studies naar aanvullend onderwijs met een ondersteunende functie geanalyseerd. Veel van die studies beschrijven en toetsen een mogelijke relatie tussen het gebruik van aanvullend onderwijs en schoolprestaties, maar de beschreven praktijken en onderzoeksmethodes zijn te divers om een overkoepelende conclusie te kunnen trekken over de effecten van deelname aan aanvullend onderwijs. Daarnaast zijn er weinig tot geen onderzoeken gedaan die andere uitkomsten, zoals burgerschap, sociaal- emotioneel welzijn of zelfvertrouwen als uitkomstmaat hanteren. We kunnen daardoor nog weinig harde uitspraken doen over de effecten van aanvullend onderwijs met een ondersteunende functie op schoolse en niet-schoolse uitkomsten.

Daury Jansen, onderzoeker consortium NWA’

Huiswerkbegeleiding zoals wij dat hier in Nederland kennen is uniek in de wereld. Dus het onderzoek wat in het buitenland gedaan is, waar Daury Jansen het hier over heeft, is sowieso niet vergelijkbaar en dus niet bruikbaar voor mijn onderzoek naar de effecten van huiswerkbegeleiding.

In ‘Aanvullend onderwijs in Nederland, NWA’ staat op pag. 15:

‘De vraag of schoolprestaties daadwerkelijk verbeteren door de inzet van aanvullend onderwijs met een ondersteunende functie, zou kunnen worden afgemeten aan cijfers op toetsen en examens, op het succesvol voorkomen van zittenblijven of afstroom naar een lager niveau, of op het realiseren van toegang tot een gewenst onderwijsniveau of een vervolgopleiding. Het aanbod aan ondersteunend onderwijs is echter te divers om algemene uitspraken te kunnen doen over de mate waarin het kan bijdragen aan het realiseren van deze doelen, zo laat ook het NWA-onderzoek zien. Om de effecten van aanvullend onderwijs met een ondersteunende functie te kunnen evalueren zijn gerichte studies nodig die de ontwikkeling volgen van leerlingen die deelnemen aan een bepaalde vorm van aanvullend onderwijs, en die te vergelijken met de ontwikkeling van soortgelijke leerlingen die niet deelnemen aan het aanvullend onderwijs.’

Naar de effecten van huiswerkbegeleiding op de prestaties, motivatie en zelfstandigheid van leerlingen, is nog nooit empirisch, kwantitatief onderzoek gedaan. Er is nog nooit onderzocht welke verschillen er zijn, voor en na huiswerkbegeleiding en voor kinderen die wel of niet naar huiswerkbegeleiding gaan. Niet naar de effecten op korte termijn en niet naar de effecten op lange termijn.

Er zijn wel enquêtes en interviews afgenomen, dit is echter kwalitatief onderzoek naar meningen en ervaringen en dit zijn geen metingen. Het belang van metingen blijkt uit een onderzoek dat Guill & Bos in 2014 deden naar bijles wiskunde onder middelbare scholieren in Hamburg. Zij vonden bij dit onderzoek dat ouders en leerlingen van mening waren dat bijles hielp, maar de resultaten (cijfers) toonden aan dat dat niet zo was. Meer over dit onderzoek kun je lezen in het artikel over bijles.

Dit kan dus ook het geval zijn bij huiswerkbegeleiding. Ouders en leerlingen hebben dan het idee dat huiswerkbegeleiding helpt en ze zijn positief, maar in de praktijk blijkt het geen effect te hebben.

Over het effect van huiswerkbegeleiding op de werkhouding in de klas schrijven

Elffrink & Jansen (2019) op pag. 17. ‘Enkele leraren geven aan dat het gebruik van schaduwonderwijs door leerlingen die veel extra uitleg nodig hebben wat broodnodige lucht geeft, omdat de leraar in de les die extra uitleg dan niet meer hoeft te bieden. Anderen ervaren het gebruik van schaduwonderwijs juist eerder als stoorzender, omdat leerlingen die na schooltijd naar bijles of huiswerkbegeleiding gaan minder geneigd zijn nog op te letten of te werken in de les.’

Dus de effecten van huiswerkbegeleiding voor de werkhouding van leerlingen in de klas kunnen wisselend zijn.

Er kunnen effecten zijn van huiswerkbegeleiding die van tevoren niet bedacht waren, bij-effecten wellicht. Zo staat er in ‘Aanvullend onderwijs in Nederland, NWA’ op pag. 15.

‘Andere uitkomsten dan gedacht. “We hebben in ons onderzoek aan leerlingen gevraagd wat hun deelname aan ondersteunend onderwijs opleverde. Dat was natuurlijk geen makkelijke vraag. Of hun prestaties op school verbeterden dankzij de ondersteuning is immers lastig te bepalen: het is onbekend hoe het was gegaan als er geen aanvullend onderwijs was gevolgd. Wat opviel was dat alle bevraagde leerlingen positief waren over hun ervaringen. Daarbij spraken ze vaak over andere positieve opbrengsten van hun deelname aan aanvullend onderwijs dan goede cijfers. Zo noemden ze onder meer dat ze meer vragen durfden te stellen in de klas. Dat vond ik een mooie en belangrijke uitkomst, die we niet van tevoren zo hadden bedacht of bevraagd.”

Daury Jansen, onderzoeker consortium NWA’

De vraag blijft of deze opbrengst van huiswerkbegeleiding:

• belangrijk genoeg is
• opweegt tegen eventuele negatieve effecten
• er alternatieve manieren zijn om dit voor elkaar te krijgen
• of de kosten en tijd die in huiswerkbegeleiding gestoken worden door ouders en leerling, deze opbrengst (zoals bijvoorbeeld meer vragen durven stellen) het waard zijn.

Hoofdstuk 6 Conclusies

Er is nog nooit wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de effectiviteit van huiswerkbegeleiding, op geen enkel terrein.

Wanneer je als ouder veel geld besteedt aan iets waarmee je je kind denkt te helpen, wil je weten of het te verwachten valt of je je kind daar daadwerkelijk mee helpt. Alleen het idee dat huiswerkbegeleiding helpt, wil niet zeggen dat het daadwerkelijk een positief effect heeft (dat verschil tussen het idee dat het helpt en daadwerkelijk gemeten effecten werd gevonden in een onderzoek van Guill en Bos (2014) voor bijles wiskunde). Effectiviteit moet worden aangetoond met objectieve metingen en dan is het uiteraard niet genoeg wanneer huiswerkbegeleidingsinstituten daar zelf iets over zeggen.

Mijn ideeën over de effecten van huiswerkbegeleiding kon ik door het ontbreken van wetenschappelijk onderzoek en bewijs daardoor dus ook niet toetsen. Ik denk dan ook nog steeds dat de enige positieve effecten van huiswerkbegeleiding kunnen zijn dat een kind meer tijd gaat besteden aan huiswerk (wanneer het bij het huiswerkbegeleidingsinstituut zit te werken) en dat het een rustige werkplek heeft. Dit zijn korte termijneffecten, op lange termijn heeft huiswerkbegeleiding geen of negatief effect (voor motivatie en zelfstandigheid).

Bij toekomstig onderzoek en bij de overweging van ouders om huiswerkbegeleiding in te schakelen voor hun kind blijft het belangrijk onderscheid te maken tussen korte en lange termijneffecten. Dat wat helpt of lijkt te helpen op de korte termijn zal mijns inziens verdwijnen op de lange termijn.

Hoofdstuk 7 Aanbevelingen voor ouders

Natuurlijk wil iedereen het beste voor zijn/haar kind en je wil daar alles aan gedaan hebben om dat ‘beste’ mogelijk te maken. Maar wat nou als dat niet huiswerkbegeleiding is. Als dat heel veel geld kost en niets of zelfs negatieve effecten heeft?? Ik raad ouders daarom aan om, voordat je de keus maakt je kind naar huiswerkbegeleiding te sturen, je heel goed nadenkt over de motieven. De motieven voor je kind, voor jullie beiden én de motieven voor jezelf. Wat hoop je dat er bereikt wordt?

Kijk ook heel goed naar de achterliggende oorzaak van de onvoldoendes en/of de motivatieproblemen? Laat daar, indien nodig, onderzoek naar doen en vraag je af of huiswerkbegeleiding de juiste manier is om deze problemen aan te pakken en onderzoek mogelijke alternatieven.

Een hele legitieme reden voor veel ouders én kinderen om met huiswerkbegeleiding te starten, kan zijn om van het gezeur, de strijd, de ruzie en het gedoe over huiswerk af te zijn. Het schaadt immers de sfeer in huis en het schaadt jullie relatie op de korte én de lange termijn. Zoals eerder gezegd is om die reden kiezen voor huiswerkbegeleiding m.i. niet de juiste oplossing voor dit probleem. Het is symptoombestrijding. De oorzaak wordt namelijk niet weggenomen. De oorzaak van de motivatieproblemen, gebrek aan zelfstandigheid en de manier waarop jullie daarop reageren. Ga daarom op zoek naar andere manieren om dit aan te pakken zodat de sfeer in huis weer goed wordt en jullie relatie open, positief en ontspannen ook.

Ouders kunnen ook als reden hebben om huiswerkbegeleiding in te schakelen, dat ze ouderlijke taken willen uitbesteden (bijv. ivm tijdgebrek).

Wanneer dit ook voor jou zo is, raad ik je aan eens stil te staan bij de vraag of dat ook écht jouw taak is. Is het jouw taak om je kind te helpen bij huiswerk? Wil je meer weten over mijn ideeën daarover en waarom ik denk dat het géén goed idee is om je kind te helpen bij huiswerk, lees dan dit blog: https://www.vaardigeouders.nl/niet-helpen-met-huiswerk/

Mocht je meer willen weten over alternatieven voor huiswerkbegeleiding, hulp nodig hebben bij het achterhalen van mogelijke oorzaken van motivatieproblemen en/of wil je leren hoe je een positieve en relaxte ouder wordt en een gemotiveerd kind ‘krijgt’, én het gevoel hebben dat je er alles aan gedaan hebt, ik help je graag. Neem daarvoor vrijblijvend contact met me op d.m.v.

Het contactformulier

Mailen: info@vaardigeouders.nl